Instruma

Klawesyn

Klawesyn (wł. cembalo, clavicembalo) - znany już powszechnie w Europie od okresu renesansu instrument strunowy szarpany wyposażony w klawiaturę, zaliczany do cytr.
W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w piórka, które wprawione w ruch za pomocą mechanizmu klawiszowego szarpią struny naciągnięte nad korpusem rezonansowym. W formie wykształconej ostatecznie pod koniec wieku XVII, klawesyn miał co najmniej podwójny naciąg strun, często także - podobnie jak w organach dwa manuały (klawiatury). Uderzając jeden klawisz można było wydobyć jednocześnie dźwięk z jednej, dwóch lub nawet kilku strun, które niekiedy transponowały w interwale oktawy. Strojono je w unisonie (8' - rejestr ośmiostopowy); w niektórych instrumentach, przeznaczonych do solowej gry używano także strun strojonych oktawę wyżej (4' - rejestr czterostopowy). W brzmieniu rejestr ośmiostopowy odpowiadał wysokości dźwięku zapisanej w nutach, zaś czterostopowy rejestr transponował oktawę w górę - przykładowo dźwiękowi c1 ("c razkreślne") w pisowni odpowiadał w rzeczywistości ton c2 ("c dwukreślne").
Klawesyn nie miał możliwości różnicowania dynamicznego poprzez siłę nacisku klawisza (siłę uderzenia), tak jak to jest możliwe podczas gry na fortepianie. Mocniejsze lub słabsze uderzenie w klawisze nie powodowało zwiększenia lub zmniejszenia wolumenu. Zmian w sile brzmienia dokonywano wyłącznie poprzez dołączanie kolejnych naciągów strun (zmiana registrów) oraz wzbogacanie faktury muzycznej. Technika gry przypominała pod tym względem organową, chociaż na klawesynie dużo częściej wykorzystywano grę arpeggio oraz wiele rodzajów ornamentów muzycznych. Barwa dźwięku klawesynu stapiała się dobrze z innymi instrumentami strunowymi, zwłaszcza z: lutnią, chitarrone, gitarą a także ze smyczkami. Klawesyn był, obok organów i lutni, jednym z najczęściej wykorzystywanych instrumentów do realizacji partii basso continuo. Pod koniec wieku XVIII klawesyn wyszedł z użycia ze względu na rozpowszechnienie się fortepianu, który miał inne możliwości interpretacyjne, odpowiadające potrzebom kompozytorów okresu klasycyzmu.
Renesans klawesynu nastąpił na początku XX wieku głównie za sprawą polskiej klawesynistki Wandy Landowskiej. Obecnie instrument ten wchodzi zazwyczaj w skład tzw. orkiestr barokowych czyli zespołów zajmujących się stylową interpretacją muzyki dawnej.

Odmiany klawesynu

gravicembalo, używany w XVI i XVII w. głównie przez dyrygentów zespołu instrumentalnego do realizacji generałbasu (basso continuo)
unison, instrument o zdwojonych strunach strojonych w unisonie
wirginał, miał prostokątne pudło bez nóg, jego skala obejmowała 4 oktawy; popularny w XVI i XVII w., głównym ośrodkiem budowy wirginału była Antwerpia, a centrum twórczości - Anglia
szpinet (spinet, w Polsce nazywany excellencikiem), z pudłem prostokątnym lub sześciokątnym na nogach i skalą do 5 oktaw, jedną klawiaturą i jednym systemem strun (8' - rejestr ośmiostopowy), popularny w domowym muzykowaniu w XV-XVII w.
klawicyterium (claviciterium) - ze strunami ustawionymi pionowo; prototyp pianina, popularny w Europie w XVI i XVII w.
klawesyn właściwy, posiadał duże pudło rezonansowe o kształcie zbliżonym do trójkąta i struny naciągnięte prostopadle do klawiatury



Historia

Od końca XVI w. klawesyn posiadał dwie klawiatury, a także możliwość zmiany barwy dźwięku (tzw. rejestry). Niemożność różnicowania dynamicznego dźwięków w pewnym stopniu kompensowało zdwajanie dźwięków w oktawach (równoczesne uderzanie dźwięku właściwego oraz dźwięku o oktawę niżej lub wyżej).
W XVII i pierwszej połowie XVIII w. klawesyn pełnił podstawową funkcję w orkiestrze operowej i symfonicznej, realizując basso continuo, był też używany jako instrument solowy i kameralny.
W XVIII w. został wyparty przez fortepian, jednak wciąż jest niezastąpiony przy wykonywaniu dzieł muzyki dawnej.


Klawesyn w muzyce popularnej

Jimi Hendrix - Burning of the Midnight Lamp[1]
Tori Amos - Blood Roses, Caught a Lite Sneeze
The Beatles - Piggies
Linda Ronstadt - Long, Long Time
The Beach Boys - Pet Sounds, Good Vibrations
Queen - Fairy Feller's Master Stroke
Paula Abdul - Blowing Kisses In The Wind
The Stranglers - Golden Brown
Deep Purple - Blind
Sonata Arctica - UnOpened
Björk - Scary
Red Hot Chili Peppers - Eskimo
ABC - Tears Are Not Enough
Marilyn Manson - The Golden Age of Grotesque
Moon'Doc - (In the Name of) The Lord
Jamelia - No More
Kult - Wróci Wiosna, Baronowo
Emilie Autumn
Moi dix Mois